Dekarbonizacja to proces, w którego ramach różnego rodzaju podmioty dążą do ograniczenia lub całkowitej eliminacji emisji dwutlenku węgla (CO2), do której dochodzi w wyniku działań człowieka. Jest jednocześnie odpowiedzią na globalne wyzwania klimatyczne oraz szansą na rozwój i budowę trwałej przewagi konkurencyjnej, ponieważ zarówno społeczna, jak i regulacyjna presja sprawia, że przedsiębiorstwa, które dążą do dekarbonizacji, zyskują na wizerunku i szansę na łatwiejszy dostęp do finansowania z różnych źródeł.
Co to jest dekarbonizacja i na czym tak naprawdę polega? Obie kwestie omawiamy w artykule.
Co to jest dekarbonizacja?
Dekarbonizacja to działania, procesy oraz inwestycje, które mają zmniejszyć emisję dwutlenku węgla do atmosfery, za którą odpowiada człowiek, prowadząc tym samym do wzrostu globalnej temperatury. Długoterminowym celem dekarbonizacji jest jego całkowita eliminacja, która pozwoli w istotnym stopniu ograniczyć negatywny wpływ działalności człowieka na klimat.
Co to znaczy w praktyce? Dekarbonizacja wiąże się z odejściem od intensywnej eksploatacji paliw kopalnych takich jak węgiel, ropa naftowa czy gaz ziemny na rzecz odnawialnych źródeł energii (OZE) oraz zwiększenia efektywności energetycznej.
Co z kolei o dekarbonizacji mówią badania? Sama idea dekarbonizacji wywodzi się z naukowych opracowań dotyczących globalnego ocieplenia i jego skutków, takich jak ekstremalne zjawiska pogodowe (np. powódź błyskawiczna), podnoszenie się poziomu mórz czy degradacja lokalnych ekosystemów i bioróżnorodności. Badania potwierdzają więc, że dekarbonizacja jest kluczowa dla ograniczenia zmian klimatycznych, ale wskazują też, że ekonomiczne korzyści z jej wdrożenia przewyższają koszty, których obawia się tak wielu przedsiębiorców.
Na czym polega i kogo dotyczy dekarbonizacja?
Co oznacza dekarbonizacja w praktyce? Jest to złożony proces, dlatego obejmuje zarówno zmiany technologiczne, jak i systemowe transformacje – w przypadku Europy na poziomie krajowym, unijnym oraz międzynarodowym.
Jednym z głównych filarów tych działań na rzecz ochrony środowiska jest zmiana sposobu wytwarzania energii. Przejście z paliw kopalnych, w szczególności z węgla kamiennego i brunatnego w kontekście polskim, na odnawialne źródła energii stanowi podstawę tego procesu.
Jednak proces dekarbonizacji dotyczy nie tylko energetyki. Obejmuje również przemysł wytwórczy (m.in. branżę chemiczną, spożywczą, budowlaną, czy cementownie) oraz inne sektory, ponieważ oddziałuje na wszystko, co dzieje się w gospodarce. Równie ważnym elementem dekarbonizacji jest więc też modernizacja procesów produkcyjnych tak, by zwiększyć ich efektywność oraz obniżyć energochłonność.
Dlaczego dekarbonizacja gospodarki jest tak ważna?
Dekarbonizacja energetyki oraz pozostałych sektorów gospodarki, w tym transportu, tak naprawdę jest istotna z dwóch powodów – środowiskowego i biznesowego. Dlaczego?
Z jednej strony powinniśmy podejmować działania na rzecz ograniczenia zmian klimatycznych z intencją oraz nadzieją, by kolejne pokolenia nie musiały mierzyć się z kryzysem klimatycznym i jego konsekwencjami. Albo mówiąc inaczej – powinniśmy korzystać z dostępnych zasobów w taki sposób, by nie ograniczyć zasobów następnych pokoleń.
Solidarność międzypokoleniowa w ramach idei zrównoważonego rozwoju to jednak nie wszystko. Bardzo realnym powodem do tego, by dążyć do neutralności klimatycznej, są oczekiwania biznesu, w tym inwestorów. Częściowo wynikają one z regulacji prawnych, ale w rzeczywistości prawo i biznes wzajemnie się napędzają, więc trudno jednoznacznie wskazać, kto w tej kwestii dyktuje warunki.
Co w związku z tym oznacza dekarbonizacja dla firm, które zdecydują się ją wdrażać?
Przewagę konkurencyjną – przedsiębiorstwa, które wykorzystają aktualną sytuację, będą mogły dyktować warunki, tak jak dzisiaj dyktują je instytucje oraz firmy, które już od jakiegoś czasu dążą do ograniczenia swojego śladu węglowego
Zaufanie konsumentów – choć ze względów ekonomicznych nie wszyscy konsumenci są w stanie zgodnie ze swoimi wartościami podążać za markami, które włączają do swoich działaniach strategię dekarbonizacji, to wybory konsumenckie będą miały coraz większe znaczenie, ponieważ klienci oczekują walki ze zmianami klimatycznymi od firm, z których produktów lub usług korzystają
Choć koszty redukcji emisji gazów cieplarnianych zawsze będą zawsze ogromne (1-2% PKB w przypadku Polski), to jeśli przedsiębiorstwa ich nie poniosą przez najbliższe 20-30 lat, może się okazać, że polski przemysł przestanie się liczyć w jakikolwiek sposób – nikogo nie musimy przekonywać do tego, że na to nie możemy sobie pozwolić
Dekarbonizacja a regulacje prawne
Co znaczy dekarbonizacja w kontekście regulacji prawnych, w szczególności tych unijnych? Jest ona kluczowym elementem polityki klimatycznej i energetycznej UE, która wyznaczyła ambitny cel osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. Regulacje unijne są podstawowym narzędziem do realizacji tego celu, a jednocześnie kształtują sposób, w jaki państwa członkowskie oraz przedsiębiorstwa mają podejmować działania dekarbonizacyjne.
Jakie są aktualne rozwiązania prawne, nie tylko te unijne, dotyczące ograniczenia emisji?
Obowiązek sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju w ramach dyrektywy CSRD – od 2024 roku organizacje objęte dyrektywą będą musiały ujawniać szczegółowe informacje dotyczące m.in. produkcji CO2 oraz zużycia energii. Raportowanie ESG ma między innymi zwiększyć transparentność działań minimalizujących negatywny wpływ na środowisko naturalne
Oprócz tego obowiązują porozumienia międzynarodowe, do których należą porozumienie paryskie z 2015 roku, cele zrównoważonego rozwoju ONZ, które mają być osiągnięte do 2030 roku, oraz Europejski Zielony Ład i Europejskie Prawo Klimatyczne, które wyznacza cel obniżenia do 2030 roku emisji netto gazów cieplarnianych o co najmniej 55% w stosunku do poziomu z 1990 roku
Wyzwania i możliwości związane z dekarbonizacją firm
Dekarbonizacja przemysłu oraz innych sektorów gospodarki jest nie tylko wyzwaniem klimatycznym, ale również ogromną szansą na rozwój gospodarczy. Jednocześnie nie będzie możliwa bez silnego zaangażowania instytucji publicznych, ponieważ wiąże się z dużym nakładem finansowym. Rozwój infrastruktury oraz duże projekty inwestycyjne, z którymi wiąże się dekarbonizacja, są mniejszym lub większym ekonomicznym i logistycznym wyzwaniem dla wszystkich przedsiębiorstw.
Konieczność ograniczenia emisji gazów cieplarnianych z jednej strony wymaga restrukturyzacji gospodarki, z drugiej natomiast zmian w kulturze organizacji w sektorze prywatnym.
Co jeszcze jest wyzwaniem i szansą jednocześnie?
Zmiany na rynku pracy – wdrożenie dekarbonizacji sprawia, że jedne miejsca pracy się zamykają, ale pojawiają się nowe, bardziej wykwalifikowane stanowiska, które wymagają jednak tego, by uczelnie nadążały za kształceniem specjalistów w nowych technologiach, których wymaga np. produkcja biometanu, czy technologie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) w przemyśle cementowym, stalowym i chemicznym. Głęboka restrukturyzacja niektórych sektorów przemysłu w związku z dekarbonizacją polityki energetycznej będzie też wymagała dodatkowych programów przekwalifikowania zawodowego i wsparcia socjalnego
Do ograniczania śladu węglowego są zmuszone podmioty w całym cyklu produkcji, nawet jeśli nie są bezpośrednio zobowiązane np. do raportowania ESG – warto mieć przy tym świadomość, że to współpraca i wymiana doświadczeń pozwoli zwiększyć przewagę konkurencyjną firmom, które dobrowolnie i na samym początku włączą się w proces redukcji CO2
Dekarbonizacja wymaga również inwestycji w ludzi – programy edukacyjne i szkolenia, zarówno w zakresie nowych technologii i innowacji, jak i zarządzania śladem węglowym, mogą się przyczynić do budowy silniejszych i bardziej zaangażowanych zespołów, bez których transformacja być może będzie możliwa, ale nie przyniesie szeregu korzyści, o których mowa w kontekście dekarbonizacji, ponieważ ograniczy się wyłącznie do spełnienia minimalnych wymagań wynikających z regulacji prawnych
Podsumowanie
Czym jest dekarbonizacja dla polskich przedsiębiorstw? Dla wielu z nich może być impulsem do głębokich zmian – od analizy śladu węglowego, przez włączanie celów klimatycznych do strategii biznesowej, aż po wdrażanie innowacyjnych technologii, by te cele realizować.
Z drugiej strony ograniczenie produkcji dwutlenku węgla jest wyzwaniem, ale też nie ukrywa tego żadna instytucja zachęcająca do działań podejmowanych na rzecz zrównoważonego rozwoju. Kluczem do sukcesu jest wielopoziomowe zaangażowanie oraz współpraca – nawet jeśli kadra zarządzająca rozpocznie zieloną transformację, to przy braku wsparcia ze strony specjalistów, jej efekty będą znikome. Podobnie działa to na poziomie współpracy sektora publicznego, prywatnego oraz organizacji pozarządowych.
Należy więc zadbać o to, by polscy przedsiębiorcy nie pozostali w tyle, tak jak pozostaje Europa pod względem wdrażania sztucznej inteligencji. I jak wskazuje Instytut Gallupa, wynika to nie z braku zasobów finansowych, a braku gotowości na zmiany w kulturach organizacyjnych firm.